De wereldwijde strategieën voor het kankerprobleem en kankerpreventie

1. Inleiding

Kanker is wereldwijd de op een na meest voorkomende doodsoorzaak, met naar schatting 9,6 miljoen sterfgevallen in 2018. Voor de komende decennia wordt voorspeld dat landen met een klein of middelgroot inkomen het hardst zullen worden getroffen door de aanhoudende toename van kankergevallen en sterftes. Veel van die gevallen kunnen worden voorkomen of op zijn minst effectief behandeld wanneer er een vroege diagnose is.

Dit IARC World Cancer Report 2020 bevat uitgebreide, up-to-date gegevens over kankerpreventie, inclusief statistieken, oorzaken en mechanismen, en vermeldt hoe deze kunnen worden gebruikt om effectieve strategieën voor kankerpreventie en vroege detectie te implementeren.

Prioriteit werd gegeven aan recente epidemiologische bevindingen die hebben bijgedragen tot een beter begrip van etiologie¹ en in sommige gevallen ook van preventie. In deze context heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) maatregelen bekendgemaakt ter bestrijding van kanker die 7 miljoen levens kunnen redden.

¹ Onderzoek naar de oorzaak van een ziekte

2. Hoe is het kankerprobleem over de wereld verdeeld?

Mondiaal overtreft het aantal kankergevallen dat van de hart- en vaatziekten, maar sterftecijfers voor kanker dalen in de meeste landen met een hoger inkomen, terwijl dit niet het geval is in landen met een lager inkomen. Er zijn inderdaad duidelijke verschillen tussen landen of regio’s waar het gaat om sterfte door kanker. Het probleem neemt toe in lage- en middeninkomenslanden, zowel door een weinig optimale implementatie van preventieve maatregelen als door een diagnose in een later stadium van de ontwikkeling van kanker.

Kanker blijft de eerste of tweede belangrijkste oorzaak van vroegtijdig overlijden (d.w.z. in de leeftijd van 30-69 jaar) in 134 van 183 landen. Het staat op de derde of vierde plaats in nog eens 45 landen. Van de 15,2 miljoen voortijdige sterfgevallen door niet-overdraagbare ziekten wereldwijd in 2016, was 30% te wijten aan kanker.

Om deze sterftecijfers in verschillende landen te doen dalen, moeten we prioritair kijken naar oorzakelijke patronen zoals gedragsfactoren (bijvoorbeeld tabaksgebruik, schadelijk alcoholgebruik), ongezonde voeding, lichamelijke inactiviteit, metabole factoren (bijvoorbeeld hoge bloeddruk, overgewicht en obesitas en hoog cholesterolgehalte) en omgevingsfactoren.

3. Wat zijn de wereldwijde trends in kankerincidentie en -sterfte?

Vroeger kwamen bepaalde tumortypes - colorectale, prostaat-, long- en borstkanker – vooral voor in Noord-Amerika, West-Europa en Australië, terwijl armere landen vaker te maken hadden met maag-, lever- en baarmoederhalskanker. Dit is evenwel aan het veranderen, het aantal gevallen en de soorten kankers evolueren in de verschillende landen. Wereldwijd verwachten we tegen 2040 meer dan 27 miljoen nieuwe kankergevallen per jaar, een toename van 50% ten opzichte van de geschatte 18,1 miljoen kankers in 2018, met de grootste toename in landen met een lage of gemiddelde Human Development Index (HDI)².

Een aantal vaststellingen voor specifieke vormen van kanker:

• Voor longkanker is tabaksrook verantwoordelijk voor 63% van de totale sterfgevallen wereldwijd en voor meer dan 90% van de sterfgevallen aan longkanker in landen waar roken bij beide geslachten voorkomt; verder blijft de overleving van longkanker wereldwijd laag;
• De stijgende incidentie van borstkanker is gecorreleerd met de trends van vroegere eerste menstruatie, latere eerste geboorte en een lager aantal geboorten. In landen met een hoog inkomen zijn de incidentiecijfers gestabiliseerd na een duidelijke daling van het aantal gevallen vanaf ongeveer 2000. Men gaat ervan uit dat dit een gevolg is van de vermindering van hormoonvervangingstherapie in de menopauze, evenals van eerdere detectie- en effectieve screeningprogramma's;
• De incidentie van colorectale kanker is toegenomen in diverse landen, ook in landen in ontwikkeling en in jongere leeftijdsgroepen; er is evenwel een dalende trend in oudere leeftijdsgroepen (55 jaar en ouder) van sommige landen waar deze kanker vroeg wordt opgespoord. Men denkt dat sommige preventieve therapieën, zoals regelmatig gebruik van lage doses aspirine, ook daartoe hebben bijgedragen;
• Voor prostaatkanker wordt de evolutie van de waargenomen incidentiecijfers (een toename gevolgd door een daling) toegeschreven aan de klinische tests van een prostaatspecifiek antigeen (PSA);
• Maagkanker, op de vijfde plaats qua incidentie en derde qua sterfte, neemt voor bepaalde types af (voornamelijk het type dat is toe te schrijven aan een infectie met Helicobacter pylori), terwijl de incidentie van deze kanker die sterk geassocieerd is met overgewicht en obesitas in verschillende populaties toeneemt;
• De incidentie en sterfte van baarmoederhalskanker zijn de afgelopen decennia in de meeste landen gedaald als gevolg van de detectie van precancereuze laesies³ door screening. Wereldwijde eliminatie van de ziekte is in deze eeuw haalbaar via vaccinatie- en screeningsprogramma's van het humaan papillomavirus (HPV), niettegenstaande er in sommige landen steeds hogere percentages zijn waargenomen bij jongere generaties vrouwen;
• Chronische infecties zijn verantwoordelijk voor ongeveer 13% van de vormen van kanker wereldwijd, of 2,2 miljoen gevallen per jaar. Helicobacter pylori, humane papillomavirussen, hepatitis B-virus en hepatitis C-virus zijn wereldwijd de grootste verantwoordelijken voor de kankergevallen veroorzaakt door infecties.

² HDI is een indicator die weergeeft hoe een land presteert op het vlak van een lang en gezond leven voor de inwoners (op basis van de levensverwachting bij de geboorte), het verwerven van kennis (op basis van gemiddelde en verwachte schooljaren) en het bereiken van een behoorlijke levensstandaard (op basis van het bruto nationaal inkomen per capita).
³ Laesies: beschadiging van het weefsel in een organisme

4. Zijn kinderen bijzonder gevoelig voor kanker?

Kanker is inderdaad een belangrijke doodsoorzaak bij kinderen en de incidentie van kanker bij kinderen neemt wereldwijd toe, zowel in regio's met een hoog als met een laag inkomen. Kankertypes bij kinderen verschillen van die bij volwassenen; de meest voorkomende soorten kanker hier zijn leukemie, lymfomen en tumoren van het centrale zenuwstelsel.

In vergelijking met volwassenen zijn kinderen kwetsbaarder voor omgevingsfactoren vanwege hun specifieke activiteitenpatronen, gedrag en fysiologie, en ook omdat hun organen nog niet volledig ontwikkeld zijn. Bovendien zijn veel kinderen - vooral kinderen die in lage-inkomensgebieden van de wereld wonen - betrokken bij gevaarlijk werk waarbij ze in contact komen met pesticiden of worden blootgesteld aan nieuwe gevaren (zoals giftige componenten van elektronisch afval: e-waste).

5. Wat zijn de belangrijkste strategieën voor kankerpreventie?

Cruciaal voor de bestrijding van kanker wereldwijd is het verminderen van de blootstelling aan de belangrijkste oorzaken en andere risicofactoren voor kanker (door haalbare, betaalbare en kosteneffectieve interventies), een betere toegang te verzekeren tot essentiële gezondheidsdiensten en vaccins te voorzien. Bovendien kan individuele gedragsverandering het persoonlijk risico op meerdere niet-overdraagbare ziekten, waaronder kanker, verder verlagen.

Kankerincidentie kan hoe dan ook worden verminderd door de blootstelling aan carcinogenen in meerdere contexten te verminderen of te elimineren. Een combinatie van gedragsstrategieën, de betrokkenheid van iedereen en nationale en lokale actie zijn sleutelfactoren bij het uitwerken van programma's en een beleid voor kankerpreventie.

Twee van de meest opvallende successen bij de preventie van kanker zijn tabakscontrole en vaccinatiebeleid. Vanuit de daling van aan roken gerelateerde kankers in sommige landen kunnen we nagaan of een reeks maatregelen in dit verband ook werken in andere situaties. Zo wordt actief onderzocht wat de impact kan zijn van gedragsveranderingen op het vlak van voeding, lichaamsbeweging en gewichtstoename.

 

 

Vaccinatie is effectief voor sommige kankers veroorzaakt door infectieuze agentia, met name de hepatitis B- en HPV-vaccins. Andere infecties zoals die van Helicobacter pylori en hepatitis C zijn te genezen.

Een verhoogd risico op kanker kan blijken uit de familiegeschiedenis en kan worden aangepakt door de getroffen personen te volgen. Voor vrouwen met een hoog risico op borstkanker is een reductie van 30-70% in de incidentie van borstkanker mogelijk met behulp van anti-oestrogene middelen zoals tamoxifen.

Het rapport onderstreept ook dat het wijdverbreide gebruik van lage doses aspirine gedurende 10 jaar tussen de 50 en 65 jaar de grootste potentiële impact kan hebben op de bevolking als geheel waar het gaat om de incidentie en mortaliteit van kanker.

Vroege opsporing van kanker is een ander wezenlijk onderdeel van kankerbestrijding, dat tot een vermindering van de sterfte door specifieke types kanker kan zorgen. Een goede aanpak van kankerscreening is hierbij nodig, om ervoor te zorgen dat de voordelen niet te lijden hebben onder schadelijke neveneffecten.

 

 

Om een dergelijke preventiestrategie te implementeren en te ondersteunen is de capaciteit van de openbare gezondheidsinfrastructuur en het systeem van gezondheidszorg een fundamentele factor.

Universele toegang tot gezondheidszorg is belangrijk, zowel voor preventieve interventie als voor de behandeling van kankers en de resultaten van deze zorg.