Plastic tafelgerei voor eenmalig gebruik en alternatieven daarvoor - aanbevelingen van het UNEP

1. Inleiding

Er is nauwelijks een habitat op aarde te vinden die niet op de een of andere manier met plasticvervuiling te maken heeft. De proliferatie van plastic producten in de afgelopen decennia is uitzonderlijk geweest. De productie van goedkoop, robuust en flexibel plastic is gestegen tot 348 miljoen ton in 2017 en zal naar verwachting verdubbelen tegen 2040.

Tafelgerei is een van de vele plastic producten die bijdragen aan dit probleem, aangezien het overgrote deel ervan na eenmalig gebruik wordt weggegooid. Door hun huidige lage recyclingpotentieel belandt een groot deel ervan op de stortplaats of wordt het als schadelijk zwerfvuil weggegooid in het milieu, rivieren en oceanen, waarbij het uiteindelijk op de stranden terechtkomt.

In 2019 was plastic bestek een van de top 10 items die werden verzameld op stranden, zoals gerapporteerd door de Ocean Conservancy. The Pew Charitable Trusts waarschuwt dat, als er geen actie wordt ondernomen, de jaarlijkse stroom van plastic in de oceaan alleen al tegen 2040 bijna zal verdrievoudigen tot 29 miljoen metrische ton per jaar. Dit komt overeen met 50 kg plastic voor elke meter kustlijn wereldwijd.

2. Welke methode werd gebruikt om het effect van kunststoffen voor eenmalig gebruik te evalueren?

In deze globale analyse van het milieueffect van tafelgerei werden de volgende materialen in aanmerking genomen:

• Kunststoffen op biologische basis, voor eenmalig gebruik: biologisch afbreekbare thermoplasten gemaakt van hernieuwbare bronnen (PLA en biopolymeer op basis van zetmeel) ;
• Kunststoffen op fossiele basis voor eenmalig gebruik: diverse vormen van polystyreen (PS) en polypropyleen (PP) ;
• Papier (voor eenmalig gebruik): LDPE (polyethyleen met lage dichtheid)-papier en met was bekleed papier;
• Houtvezel voor eenmalig gebruik (CTMP) en bagassevezel;
• Herbruikbare kunststoffen op basis van fossiele brandstoffen: Polypropyleen;
• Andere herbruikbare materialen: porselein, melamine en roestvrij staal.

Het verslag is gebaseerd op de analyse van zes levenscyclusbeoordelingsstudies (LCA's), die beproefde instrumenten zijn voor de beoordeling van de potentiële milieueffecten van dergelijke materialen. Dergelijke LCA's bieden een robuust kader voor de analyse van milieueffecten over de gehele waardeketen en levenscyclus van een product.

Door rekening te houden met een breed scala van milieugevolgen en door de nadruk te leggen op domino-effecten, maken deze LCA's het mogelijk om een beter en toekomstgericht beleid te voeren. Daarbij wordt getracht systemen in hun geheel te verbeteren en niet alleen afzonderlijke problemen door:

• Het bewustzijn te creëren dat beslissingen niet op zichzelf staan, maar dat zij een groter systeem beïnvloeden
• De besluitvorming op langere termijn te bevorderen door rekening te houden met alle milieuaspecten en mogelijke kettingreacties in verband met de keuze van een beslissing
• Hele systemen te verbeteren, en niet alleen afzonderlijke delen van systemen, door te voorkomen dat besluiten het ene probleem oplossen maar een ander onverwacht probleem veroorzaken;

3. Wat waren de belangrijkste resultaten van de verschillende bestudeerde LCA-studies?

Een belangrijke conclusie van deze algemene analyse is dat herbruikbaar tafelgerei in alle categorieën van milieueffecten beter scoort dan tafelgerei voor eenmalig gebruik. In alle onderzochte cateringcontexten (ziekenhuis, school en hotel) heeft herbruikbaar tafelgerei een lagere milieu-impact dan de opties voor eenmalig gebruik.

Meer bepaald heeft herbruikbaar porseleinen servies aanzienlijk lagere milieueffecten dan servies voor eenmalig gebruik dat is gemaakt van bioplastic, cellulosepulp of plastic op fossiele basis, met uitzondering van het gebruik van water als gevolg van het wassen van het herbruikbare servies tussen de gebruiksbeurten.

Voor zowel conventioneel als composteerbaar plastic servies voor eenmalig gebruik is de productiefase, met inbegrip van zowel de productie van het materiaal als de vervaardiging van het product, verantwoordelijk voor het grootste deel van de milieueffecten.

Voor borden voor eenmalig gebruik is het gewicht van het product een belangrijke factor, ongeacht het gebruikte materiaal, voor alle impactcategorieën. Ook is het grootste deel van de bijbehorende uitstoot van broeikasgassen het resultaat van de verbranding van fossiele brandstoffen voor het productieproces, terwijl vervoer slechts een zeer klein deel van het energieverbruik uitmaakt (minder dan 3%).

De verwerking van afval aan het einde van de levenscyclus levert ook een belangrijke bijdrage aan de levenscycluseffecten: recycling/compostering of een combinatie van beide met verbranding en/of storten is beter dan alleen storten. In dit verband vormt het opruimen van plastic bestek samen met voedselafval (of met ander tafelgerei dat van verschillende materialen is gemaakt) een uitdaging maar ook een kans voor het afvalbeheer.

Uit een vergelijking van de milieuprestaties van biologisch afbreekbaar en composteerbaar tafelgerei voor eenmalig gebruik bleek uit een studie dat deze producten in 8 van de 15 impactcategorieën en als gevolg van hun grondstofproductie een grotere impact hebben dan plastic tafelgerei op basis van aardolie.

Andere belangrijke uitkomsten van deze studie zijn dat:

• Bioplastic bestek, indien industrieel gecomposteerd samen met het organisch afval, een lagere impact heeft dan polystyreen bestek dat naar de stortplaats gaat of samen met het voedselafval wordt verbrand
• Voor papieren borden de papierproductie een aanzienlijke bijdrage levert tot de eutrofiëring van zoet water en de menselijke toxiciteit (niet-kankereffecten). Over de afbraak van dit materiaal op stortplaatsen bestaat nog veel onzekerheid, en dit kan de resultaten aanzienlijk beïnvloeden.
• Voor de belangrijkste categorieën van gevolgen voor de menselijke toxiciteit (niet-kanker en kanker) en voor de ecotoxiciteit in zoet water presteren biologisch afbreekbare en composteerbare producten beter dan producten op basis van benzine.

4. Welke bijzonder belangrijke les moet uit de analyse van deze LCA's worden getrokken?

In het verslag wordt benadrukt dat, aangezien het "serviesgoedsysteem" deel uitmaakt van een breder sociaal, economisch en milieusysteem, een systemische (of systeem-) benadering absoluut noodzakelijk is.

De LCA-studies tonen inderdaad de noodzaak aan van een dergelijke systeembenadering bij de beoordeling van serviesgoedopties, aangezien zowel de grondstofproductie als de levenscyclus belangrijke bepalende factoren zijn voor de milieueffecten van de opties voor eenmalig gebruik, terwijl de gebruiksfase de belangrijkste fase is bij de opties voor herbruikbaar serviesgoed.

Bij hun pogingen om de plasticvervuiling aan te pakken, worden beleidsmakers en andere betrokkenen dus, zoals bij alle complexe en onomkeerbare uitdagingen waarvoor onze samenlevingen zich geplaatst zien, geconfronteerd met een complex terrein waarop de beschikbare gegevens beperkt en vaak betwist zijn, en moeten zij een feitelijke globale afweging maken van het aantal potentiële effecten.

5. Wat zijn de aanbevelingen van het rapport aan beleidsmakers om plastic voor eenmalig gebruik te beheren?

Het rapport is niet bedoeld om definitieve milieurichtsnoeren te geven over de "beste" keuze van tafelgerei en daarmee beleid te bevorderen dat het gebruik ervan of dat van andere alternatieven verbiedt of beperkt. Het is eerder bedoeld om belangrijke aspecten te belichten waarmee beleidsmakers rekening moeten houden bij de evaluatie van feitelijke gegevens over milieueffecten (vaak in de vorm van LCA-studies) om een beleid te ontwikkelen dat contextspecifiek en plaatselijk relevant is.

De belangrijkste conclusie van deze meta-analyse is dan ook dat, aangezien herbruikbaar tafelgerei vanuit milieuoogpunt duidelijk de voorkeur verdient boven tafelgerei voor eenmalig gebruik, beleidsmaatregelen moeten worden genomen om de optie hergebruik tot de meest praktische optie voor alle belanghebbenden te maken. Ondertussen moeten de beleidsmakers ook maatregelen overwegen die ervoor zorgen dat de alternatieve herbruikbare opties voldoen aan gezondheids- en veiligheidsoverwegingen en tegelijkertijd maatregelen ondersteunen die de effecten van het wassen tot een minimum beperken.

In het verslag wordt ook onderstreept dat, gezien het groeiende bewustzijn van de consument over de milieueffecten van plastic producten voor eenmalig gebruik, de risico's voor producenten en regeringen als zij niet optreden om de productie en consumptie van plastic te reguleren, steeds groter worden.

6. Aanvullende elementen voor een beleid

De beleidsmakers moeten onder meer de volgende aanvullende elementen van het verslag in overweging nemen:

• Het beleid moet gebaseerd zijn op verschillende bronnen van informatie over milieueffecten. LCA-resultaten over milieueffecten moeten worden bekeken samen met relevante informatie over andere aspecten zoals gezondheid en veiligheid, die ook belangrijk zijn om in voedselsystemen in overweging te nemen.
• In het beleid moet worden erkend dat het beheer aan het einde van de levenscyclus in belangrijke mate bijdraagt tot de milieueffecten van tafelgerei voor eenmalig gebruik.
• Het beleid moet worden aangepast aan regionale en landspecifieke verschillen. Parameters zoals energiemix en afvalbeheertechnologieën en -efficiëntie, alsmede lokale recyclingpercentages, zijn van invloed en kunnen per geografische regio aanzienlijk verschillen.
• Het beleid moet rekening houden met compromissen en de risico's van lastenverschuiving tussen verschillende milieueffecten beheren. Men moet met name erover waken dat men in studies en beleid zich niet teveel toespitst op één thema, zoals de klimaatverandering.
• Het beleid moet rekening houden met waarschijnlijke toekomstige innovaties. Nieuwe ontwikkelingen zijn mogelijk in productieprocessen en aanverwante systemen.

¹ UNEP (2018) Single-Use Plastics: A Roadmap for Sustainability.
Available at:  https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/25496/singleUsePlastic_sustainability.pdf.